پولیومیلیت نوعی بیماری مسری ویروسی است که عصب نخاع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ویروس فلج اطفال از طریق دهان وارد میشود و بعد از تکثیر در حلق و روده و حمله به سلول‌های عصبی نخاع، پیامدهای مختلفی را همچون فلج شدن، مشکلات تنفسی و در موارد حاد، مرگ بر جای می‌گذارد. هر یک از انواع مختلف بیماری فلج اطفال دارای علائم متفاوتی هستند. اگرچه این عارضه بیشتر در کودکان زیر 5 سال رخ می‌دهد، اما می‌تواند بزرگسالان را نیز درگیر کند. خبر خوب این است که از طریق روش‌های متفاوتی همچون استراحت، فیزیوتراپی، ورزش درمانی و در موارد شدیدتر جراحی، می‌توان آن را ریشه‌کن کرد.
فلج اطفال چیست؟
پولیومیلیت یا فلج اطفال (poliomyelitis) یک نوع بیماری ویروسی واگیردار است که طی آن، ویروس پولیومیلیت به سیستم عصبی فرد حمله می‌کند و علائمی مانند بی‌حسی بالاتنه و پایین‌تنه و دست‌ها و پاها را بر جای می‌گذارد و حتی ممکن است باعث شود فرد مبتلا دیگر نتواند حرکت کند.
بنا بر گزارش سازمان بهداشت جهانی، از هر 200 نفر مبتلا به این ویروس، تنها یک نفر ممکن است دچار فلج دائمی شود. یکی از دلایلی که فرد دچار این بیماری میشود، استفاده از واکسن‌های خوراکی فلج اطفال است. از آنجا که این واکسن‌ها حاوی ویروس‌های زنده ضعیف شده هستند، ممکن است در موارد نادر، بیماری فلج اطفال را به همراه داشته باشند.
اگر پولیومیلیت در فرد مبتلا شدت بگیرد، ممکن است او دچار اختلالات تنفسی شود و درنهایت، فوت کند.
سیر پیشرفت مراحل فلج اطفال
حمله ویروس به بدن ممکن است سلول‌های عصبی آلوده شده به فلج اطفال را از بین ببرد یا فقط آن‌ها را ضعیف کند و اجازه دهد زنده بمانند. اگر سلول‌ها از بین نرفته باشند و فقط آسیب‌دیده باشند، امکان بهبودی وجود دارد؛ اما در صورتی که اعصاب به طور کامل از بین برود، فلج دائمی رخ خواهد داد. سیر پیشرفت مراحل این عارضه به طور خلاصه در ادامه توضیح داده شده است:
- نهفتگی: دوره کمون یا نهفتگی، معمولا یک بازه زمانی دو هفته‌ای است. این مرحله بعد از ورود ویروس و ایجاد عفونت شروع شده و تا وقتی علائم بالینی بروز کنند، طول می‌کشد. در این مرحله، حدود 95 درصد افراد مبتلا بدون علامت بوده و 5 درصد شاهد بروز علائم خواهند بود.
- آغاز بیماری: با آغاز بیماری پولیومیلیت، علائمی شبیه به آنفولانزا مشاهده میشود. این علائم شامل سردرد، درد عضلات و اندام‌ها، گلودرد و تب خفیف است. در بیشتر موارد، بیماری دیگر از این مرحله فراتر نمی‌رود و فرد مبتلا خوب میشود.
- بروز اوج بیماری: در موارد بسیار نادر، بیماری پیشرفت می‌کند و فرد علائمی مانند درد، فلج عضلات و مشکلات تنفسی را تجربه خواهد کرد. در چنین شرایطی باید از دستگاه تهویه مصنوعی استفاده شود.
- بهبودی: مرحله بهبودی فلج اطفال زمانی است که فرد قدرت عضلانی خود را بازیابد. این مرحله حدود 2 سال طول می‌کشد و بیمار به طور کامل یا جزئی بهبود پیدا می‌کند.
- فلج باقی‌مانده: اگر طی مدت 2 سال قدرت عضلانی فرد برنگشت و علائم همچنان وجود داشت، فلج اطفال دائمی خواهد بود. در چنین شرایطی، یک عضله یا چهار اندام در فرد مبتلا فلج می‌شوند، عضلاتش تحلیل می‌روند، دچار اختلال رشد عضلانی میشود و درنهایت، کوتاهی اندام را مشاهده خواهد کرد.
انواع فلج اطفال چیست؟
در پاسخ به سوال انواع فلج اطفال چیست، باید بگوییم به سه نوع مختلف تقسیم میشود که هر کدام علائم خاص خودشان را دارند.
فلج اطفال خفیف
فلج اطفال خفیف (Abortive poliomyelitis) شکل ضعیف این بیماری است که بیشتر کودکان را درگیر می‌کند و علائمی مانند التهاب دستگاه گوارش و عفونت خفیف در دستگاه تنفسی را بر جای می‌گذارد. این علائم هیچ تاثیری روی سیستم عصبی ندارند و معمولا فرد مبتلا طی 7 روز بهبود پیدا می‌کند.
فلج اطفال غیر فلج‌کننده
فلج اطفال غیر فلج‌کننده (Nonparalytic poliomyelitis) از نوع خفیف شدیدتر است و تنها یک درصد از افراد به آن مبتلا می‌شوند. دوره کمون آن حدود 3 تا 6 روز بوده و علائم بیماری شبیه به آنفولانزا است. بعد از گذشت حدود 10 روز فرد بهبود پیدا می‌کند و اندام‌هایش فلج نمی‌شوند.
فلج اطفال فلج‌کننده
فلج اطفال فلج‌کننده (Paralytic poliomyelitis) شدیدترین و البته نادرترین شکل این بیماری است و زمانی رخ می‌دهد که ویروس به مغز و نخاع فرد حمله می‌کند. در ابتلا علائم این بیماری شبیه به علائم فلج اطفال غیر فلج‌کننده هستند، اما با گذشت زمان فلج دائمی اعضا، کوتاهی پا، مشکلات تنفسی و گفتاری را به همراه خواهد داشت.
انتقال ویروس فلج اطفال
پولیومیلیت نوعی بیماری ویروسی است که حتی اگر فرد ناقل آن باشد اما علائمش را نشان ندهد، باز هم به راحتی می‌تواند آن را به دیگران منتقل کند. ویروس فلج اطفال از طریق دو روش زیر منتقل میشود:
- سرفه و عطسه: از سریع‌ترین روش‌های انتقال این ویروس به دیگران می‌توان به سرفه و عطسه اشاره کرد. بعد از سرفه و عطسه، ویروس فلج اطفال به سرعت در هوا پخش شده و به افراد سالم منتقل میشود. بعد از اینکه ویروس وارد بدن فرد سالم شد، در حلق و مجاری گوارشی او تکثیر پیدا می‌کند و بعد، از طریق جریان خون و مایع لنف، کل بدنش را درگیر خواهد کرد.
- مدفوع: افراد مبتلا به ویروس فلج اطفال می‌توانند آن را از طریق مدفوع دفع کنند. اگر این ویروس وارد سیستم آبرسانی و تغذیه شود و افراد سالم از آن آب بنوشند یا استفاده کنند، ویروس به آن‌ها منتقل خواهد شد. احتمال ابتلا به بیماری از این طریق، در مناطق آلوده و محروم بیشتر است.
درمان بیماری فلج اطفال
هیچ درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد، اما با تشخیص به موقع آن می‌توان جلوی بروز خطرات بیشتر را گرفت. با توجه به شدت بیماری، اقدامات مختلفی صورت می‌گیرد که از بین آن‌ها، موارد زیر به عنوان بهترین روش‌های درمان فلج اطفال در نظر گرفته شده‌اند:
- با شروع علائم، فرد مبتلا باید استراحت کند. همچنین بنا به دستور پزشک برای کاهش علائم می‌توان از داروهای مسکن استفاده کرد. به منظور کاهش درد و گرفتگی‌های عضلاتی، استفاده از حوله گرم و پد حرارتی نیز توصیه میشود.
- اگر بیمار دچار اختلالات تنفسی باشد، باید از دستگاه تنفس مصنوعی استفاده کند. همچنین برای جلوگیری از کج شدن اندام‌ها یا جمع شدن عضلات، استفاده از وسایل کمکی همچون بریس توصیه میشود.
- اگر بیمار در مرحله بهبودی است، باید چندین جلسه فیزیوتراپی و ورزش درمانی انجام دهد تا بتواند به حداکثر توانایی عضلانی دست پیدا کند.
- اگر فرد در آخرین مرحله بیماری است، پزشک استفاده از وسایل کمکی یا جراحی را پیشنهاد می‌دهد.
انواع واکسن فلج اطفال
بهترین روش پیشگیری از ابتلا به پولیومیلیت این است که بیمار، بهداشت شخصی را رعایت کرده و از واکسن فلج اطفال استفاده کند. انواع واکسن قابل استفاده در ادامه معرفی شده‌اند:
واکسن پولیومیلیت تزریقی
واکسن تزریقی حاوی ویروس غیرفعال فلج اطفال است. این نوع واکسن در 4 نوبت مشخص به پا یا بازوی کودکان تزریق میشود. اولین و دومین نوبت تزریق آن به ترتیب 2 ماهگی و 4 ماهگی و نوبت سوم،6 تا 18 ماهگی کودک است. زمان تزریق دوز چهارم نیز معمولا بین 4 تا 6 سالگی خواهد بود.
واکسن فلج اطفال خوراکی
واکسن خوراکی حاوی ویروس ضعیف شده فلج اطفال است که باعث ایمن‌سازی بدن در برابر ویروس خواهد شد. البته این واکسن در موارد نادر می‌تواند باعث فلج شدن کودک شود. بهترین زمان برای استفاده از این قطره، بدو تولد،2 ماهگی،4 ماهگی،6 ماهگی،18 ماهگی و 6 سالگی است.
پیشگیری از فلج اطفال در بزرگسالی
برای پیشگیری از ابتلا به فلج اطفال در بزرگسالان که در کودکی به طور کامل در برابر این ویروس واکسینه نشده‌اند، توصیه میشود حتما 3 نوبت واکسن پولیومیلیت غیرفعال تزریق کنند. نوبت اول تزریق را هر زمانی بخواهند می‌توانند انجام دهند. نوبت دوم باید یک تا دو ماه بعد از تزریق اول انجام شود. نوبت سوم نیز 6 ماه تا یک سال بعد از نوبت دوم خواهد بود.
نکاتی که برای درمان فلج اطفال خواندیم
پولیومیلیت نوعی بیماری مسری است که می‌تواند عصب نخاع، سیستم گوارشی و دستگاه تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد. علائم این بیماری معمولا نهفته هستند و با پیشرفت بیماری، بروز می‌کنند. راه‌های انتقال ویروس هم از طریق عطسه و سرفه، مدفوع و خون است. بعد از اینکه ویروس به بدن فرد وارد شد، در حلق و سیستم گوارشی او تکثیر پیدا کرده و از طریق خون به کل بدن وارد میشود. درست است که درمان کاملی برای آن وجود ندارد، اما با تشخیص به موقع می‌توان علائم و عوارض بیماری را کاهش داد. کلینیک اترس با بهره‌گیری از یک تیم متخصص و تجهیزات پیشرفته، خدمات فیزیوتراپی، ورزش درمانی و مشاوره تغذیه‌ای را با استفاده از روش‌های جدید ارائه می‌دهد.
