فیزیوتراپی یکی از ارکان اصلی توان‌بخشی بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی است که نقش مهمی در بازگرداندن عملکرد حرکتی، کاهش درد و جلوگیری از عوارض ثانویه دارد. ضایعه نخاعی می‌تواند موجب اختلالات شدید در حرکت، حس و عملکرد اندام‌ها شود و فیزیوتراپی با استفاده از روش‌های تخصصی و تجهیزات پیشرفته، باعث بهترشدن کیفیت زندگی بیماران میشود. فیزیوتراپی از مراحل اولیه آسیب آغاز میشود و تا مرحله توان‌بخشی کامل او ادامه می‌یابد تا بیمار بتواند به‌صورت کامل و مستقل فعالیت‌های روزمره خود را انجام بدهد.
در ادامه این مقاله از کلینیک اترس به اهمیت فیزیوتراپی در درمان ضایعه نخاعی راه های درمان و مراکز تخصصی معتبر در ایران می‌پردازیم.
نقش فیزیوتراپی در بازیابی حرکت
یکی از اهداف اصلی فیزیوتراپی ضایعه نخاعی در کلینیک اترس، بازیابی حداکثر عملکرد حرکتی ممکن است. در این کلینیک فیزیوتراپیست‌ها با طراحی برنامه‌های تمرینی شامل تمرینات کششی، تقویتی و تعادلی، به تقویت عضلات ضعیف شده و بهبود هماهنگی عضلانی کمک می‌کنند. این تمرینات باعث تحریک نوروپلاستیسیتی و بازسازی مسیرهای عصبی می‌شوند که به بیمار امکان می‌دهد توانایی‌های حرکتی خود را بازیابد و فعالیت‌هایی مانند راه‌رفتن، ایستادن و انجام کارهای روزمره را به‌صورت مستقل انجام دهد.
همچنین آموزش استفاده از وسایل کمکی و تکنیک‌های جابه‌جایی صحیح، بخشی دیگر از فرایند بازتوانی است که استقلال بیمار را افزایش می‌دهد.
کاهش عوارض جانبی ضایعه نخاعی با فیزیوتراپی
بی‌حرکتی و ضعف عضلانی ناشی از ضایعه نخاعی می‌تواند منجر به عوارض متعددی مانند زخم بستر، اِسپاستیسیتی (سفتی عضلات)، تحلیل عضلانی، درد مزمن و مشکلات تنفسی شود. فیزیوتراپی با تمرینات منظم کششی و حرکتی، موقعیت‌یابی مناسب و استفاده از تکنیک‌های تخصصی مانند الکترو تراپی و مگنت تراپی به کاهش این عوارض کمک می‌کند. همچنین فیزیوتراپیست‌ها با مدیریت اسپاسم عضلانی و آموزش مراقبت‌های لازم، از پیشرفت مشکلات ثانویه جلوگیری می‌کنند و به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌نمایند.
این مراقبت‌ها همچنین موجب افزایش اعتمادبه‌نفس و استقلال فرد میشود و روند سازگاری بیمار با شرایط جدید را تسهیل می‌کند.
مراحل فیزیوتراپی ضایعه نخاعی
1. ارزیابی اولیه بیمار
اولین گام در فرایند فیزیوتراپی ضایعه نخاعی، ارزیابی جامع و دقیق وضعیت بیمار است. در این مرحله، فیزیوتراپ سطح و شدت ضایعه نخاعی را مشخص می‌کند، اینکه ضایعه کامل است یا ناقص و محل دقیق آسیب در نخاع کجاست. همچنین قدرت عضلات با استفاده از مقیاس‌های استاندارد مانند MMT (Manual Muscle Testing) اندازه‌گیری میشود و دامنه حرکتی مفاصل بررسی می‌گردد تا محدودیت‌ها و نقاط ضعف شناسایی شوند.
ارزیابی وضعیت تنفسی بیمار، به‌ویژه در ضایعات ناحیه گردنی که عضلات تنفسی را درگیر می‌کند، و همچنین بررسی درد و اسپاسم عضلانی، از دیگر بخش‌های مهم این مرحله است.
2. طراحی برنامه درمانی اختصاصی
پس از ارزیابی اولیه، فیزیوتراپیست برنامه‌ای شخصی‌سازی شده بر اساس نیازها و توانایی‌های بیمار تدوین می‌کند. این برنامه شامل تمرینات فعال و غیرفعال کششی برای حفظ یا افزایش دامنه حرکتی مفاصل، تمرینات تقویتی برای جلوگیری از تحلیل عضلات و افزایش قدرت، تمرینات تعادلی برای بهبود ثبات و هماهنگی حرکتی و تمرینات تنفسی برای بیماران با ضایعات گردنی است.
همچنین در صورت نیاز، استفاده از روش‌های نوین مانند تحریک الکتریکی عضلات (FES)، مگنت تراپی، لیزردرمانی و آموزش استفاده از وسایل کمکی مانند ویلچر یا واکر در برنامه لحاظ میشود. این برنامه باید به‌صورت پویا و باتوجه‌به پیشرفت بیمار به‌روزرسانی شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد.
3. پایش و ارزیابی پیشرفت درمان
فیزیوتراپی ضایعه نخاعی یک فرایند مستمر است که نیازمند پیگیری و ارزیابی منظم پیشرفت بیمار است. در هر جلسه درمانی، فیزیوتراپیست میزان بهبود قدرت عضلانی، دامنه حرکتی، تعادل و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را بررسی می‌کند و بر اساس این ارزیابی‌ها، برنامه درمانی را اصلاح و بهینه می‌نماید. این پایش مداوم به شناسایی مشکلات جدید، جلوگیری از عوارض ثانویه مانند زخم بستر و اسپاسم شدید و تسریع روند بازتوانی کمک می‌کند. همچنین آموزش به بیمار و خانواده درباره تمرینات خانگی و مراقبت‌های لازم بخش مهمی از این مرحله است که به حفظ و تثبیت نتایج درمانی کمک می‌کند
تمرینات فیزیوتراپی مؤثر برای بیماران ضایعه نخاعی
تمرینات حرکتی و تقویتی
تمرینات حرکتی، تقویتی و آب‌درمانی پایه اصلی فیزیوتراپی برای بیماران ضایعه نخاعی هستند و باهدف افزایش قدرت عضلات ضعیف شده و حفظ یا بهبود دامنه حرکتی مفاصل انجام می‌شوند. در مراحل اولیه، تمرینات پسیو (غیرفعال) توسط فیزیوتراپیست انجام میشود تا از کوتاهی عضلات و خشکی مفاصل جلوگیری شود و جریان خون بهبود یابد. با پیشرفت بیمار، تمرینات اکتیو اسیستیو (فعال با کمک) و سپس اکتیو اسیستیو (فعال مقاومتی) آغاز میشود که در آن بیمار با کمک وزنه‌ها، کش‌ها یا مقاومت‌های دیگر عضلات خود را تقویت می‌کند.
این تمرینات شامل حرکات اندام فوقانی مانند چرخش بازو، اکستنشن مچ و تمرینات دامنه حرکتی شانه و آرنج و همچنین تمرینات اندام تحتانی مانند پل زدن، تقویت عضلات چهار سر ران و زانو تا سینه است. تمرینات تنه نیز برای تثبیت و تقویت عضلات مرکزی بدن بسیار مهم هستند و شامل خم‌وراست کردن تنه و حرکات طرفین هستند.
تمرینات تعادلی و استقامتی
تمرینات تعادلی و استقامتی به بیماران ضایعه نخاعی کمک می‌کنند تا ثبات بدن خود را بهبود بخشند و توانایی تحمل وزن و انجام فعالیت‌های روزمره را افزایش دهند. تمرینات تعادلی شامل ایستادن روی یک پا، حفظ تعادل در حالت ایستاده و تمرینات وزن اندازی روی دست‌ها و پاها است که باعث تقویت سیستم عصبی و عضلانی و کاهش خطر سقوط میشود.
تمرینات استقامتی نیز شامل فعالیت‌های هوازی مانند هل‌دادن ویلچر، ایروبیک نشسته و تمرینات بدنسازی است که به بهبود عملکرد قلبی – عروقی و افزایش تحمل عضلات کمک می‌کند. جلسات تمرینی معمولاً کوتاه و با شدت متوسط انجام می‌شوند و با استراحت‌های منظم همراه هستند تا از خستگی و عوارض جانبی جلوگیری شود.
درمان ضعف عضلانی و اسپاسم در ضایعه نخاعی
روش‌های کنترل اسپاسم
اسپاسم عضلانی یکی از مشکلات شایع و چالش‌برانگیز در بیماران ضایعه نخاعی است که می‌تواند باعث درد، محدودیت حرکتی و اختلال در فعالیت‌های روزمره شود. درمان اسپاسم معمولاً با روش‌های غیرتهاجمی آغاز میشود که شامل انجام منظم حرکات کششی، تمرینات دامنه حرکتی و حفظ سبک زندگی فعال است. این روش‌ها به کاهش سفتی عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری کمک می‌کنند و از بروز مشکلات ثانویه مانند زخم بستر جلوگیری می‌کنند. همچنین ایجاد حالت ایستاده روی تخت شیب‌دار می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش اسپاسم داشته باشد.
در موارد شدیدتر، درمان دارویی با تجویز پزشک انجام میشود. داروهایی مانند باکلوفن (لیورزال)، کلونازپام (کلونوپین)، دانترولن (دانتروم)، دیازپام (والیوم) و تیزانیدین (زانافلکس) برای کاهش اسپاسم تجویز می‌شوند. در برخی موارد خاص، تزریق باکلوفن داخل – نخاعی با استفاده از پمپ زیرپوستی انجام میشود که دارو را مستقیماً به مایع اطراف نخاع می‌رساند و اثربخشی بالایی در کنترل اسپاسم دارد. روش‌های تهاجمی‌تر مانند میلوتومی (قطع اعصاب تحریک‌کننده اسپاسم) نیز به‌عنوان آخرین راهکار و در موارد مقاوم به درمان‌های دیگر به کار می‌رود.
استفاده از تجهیزات فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش مهمی در کنترل ضعف عضلانی و اسپاسم دارد و استفاده از تجهیزات تخصصی می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد. تحریک الکتریکی عضلات (NMES) با ارسال جریان‌های الکتریکی ملایم به عضلات ضعیف شده، باعث تقویت عضلات و کاهش اسپاسم میشود. همچنین تحریک الکتریکی عملکردی نخاع (FES) می‌تواند به بهبود کنترل عضلات و کاهش درد و اسپاسم کمک کند.
از دیگر تجهیزات مؤثر می‌توان به اسکلت‌های خارجی (Exoskeleton) اشاره کرد که با حمایت مکانیکی و سیستم‌های کنترل هوشمند، به بیماران کمک می‌کنند تا حرکت کنند و تعادل خود را حفظ نمایند. این فناوری‌ها باعث افزایش استقلال بیمار و بهبود کیفیت زندگی می‌شوند. علاوه بر این، استفاده از گرمادرمانی، مگنت تراپی و لیزردرمانی در فیزیوتراپی به کاهش درد و اسپاسم کمک می‌کند و گردش خون را بهبود می‌بخشد.
انتخاب بهترین مرکز فیزیوتراپی برای ضایعه نخاعی
نکات کلیدی در انتخاب مرکز
انتخاب مرکز فیزیوتراپی مناسب همانند کلینیک اترس برای بیماران ضایعه نخاعی نیازمند توجه به چند نکته کلیدی است که می‌تواند تأثیر مستقیم بر کیفیت درمان و روند بهبودی داشته باشد. نخستین و مهم‌ترین نکته، تخصص و تجربه کادر درمانی است؛ کلینیک اترس دارای فیزیوتراپیست‌ها و پزشکان متخصص در زمینه ضایعه نخاعی است که با جدیدترین روش‌ها و تجهیزات آشنا بوده و برنامه‌های درمانی شخصی‌سازی شده ارائه دهند. دوم، وجود تجهیزات پیشرفته و به‌روز مانند دستگاه‌های تحریک الکتریکی، رباتیک، دستگاه‌های کمک حرکتی و امکانات توان‌بخشی کامل، از اهمیت بالایی برخوردار است.
همچنین، مرکز کلینیک اترس دارای مجوزهای رسمی و اعتبار لازم از وزارت بهداشت است و خدمات خود را با رعایت استانداردهای بهداشتی و درمانی ارائه می‌کند. امکان‌پذیرش بیمه‌های مختلف و ارائه خدمات با هزینه مناسب، دسترسی آسان به مرکز از نظر موقعیت جغرافیایی، محیط آرام و امکانات رفاهی نیز از دیگر ویژگی‌های این کلینیک است. سیستم نوبت‌دهی منظم و امکان مشاوره آنلاین یا حضوری که باعث آسان‌تر شدن روند درمان بیماران و خانواده‌هایشان میشود.
معرفی مراکز تخصصی
در ایران، مراکز تخصصی متعددی در زمینه فیزیوتراپی ضایعه نخاعی فعالیت دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلینیک اترس (مشهد): این مرکز با بیش از ۱۲ سال سابقه، خدمات توان‌بخشی تخصصی با استفاده از تجهیزات رباتیک و مدرن ارائه می‌دهد و در درمان ضایعات نخاعی، سکته مغزی و آسیب‌های اسکلتی عضلانی تخصص دارد.
- کلینیک سلامت ایرانیان (اصفهان): مجهز به جدیدترین تکنولوژی‌های روز دنیا و تیمی مجرب زیر نظر دکتر صدیقی، این مرکز خدمات تخصصی فیزیوتراپی و توان‌بخشی را ارائه می‌کند.
- کلینیک فیزیوتراپی پارسه (تهران): با کادر متخصص و تجهیزات پیشرفته، این مرکز یکی از بهترین گزینه‌ها برای درمان ضایعات نخاعی است و خدمات متنوعی از جمله درمان‌های دستی، سوزن خشک و فیزیوتراپی ورزشی ارائه می‌دهد.
- کلینیک فیزیوتراپی آرنیکا (اهواز): این مرکز تخصصی با تجهیزات کامل، خدمات توان‌بخشی ضایعه نخاعی را در تمامی فازهای حاد و بلندمدت ارائه می‌کند و آموزش خانواده و مراقبت‌های تخصصی را نیز پوشش می‌دهد.
- کلینیک فیزیوتراپی دکتر مداحی (کرمان): مجهز به دستگاه‌های پیشرفته و ارائه روش‌های درمانی مدرن، این مرکز خدمات تخصصی برای مشکلات نخاعی و تقویتی ارائه می‌کند.
- کلینیک فیزیوتراپی کیان پارس (اهواز): با مدیریت دکتر ذاکر مشفق، این مرکز باسابقه بیش از دو دهه و تجهیزات به‌روز، خدمات تخصصی فیزیوتراپی ارائه می‌دهد.
سؤالات متداول درباره فیزیوتراپی ضایعه نخاعی
فیزیوتراپی ضایعه نخاعی چه مدت طول می‌کشد؟
مدت‌زمان فیزیوتراپی برای ضایعه نخاعی به‌شدت آسیب، نوع ضایعه (کامل یا ناقص) و پاسخ بدن بیمار به درمان بستگی دارد. این فرایند معمولاً چند ماه تا چند سال طول می‌کشد و نیازمند صبر و پیگیری مداوم است. جلسات فیزیوتراپی معمولاً ۳۰ تا ۷۵ دقیقه طول می‌کشند و تعداد جلسات بسته به نیاز بیمار متفاوت است، اما حداقل ۸ تا ۱۰ جلسه برای شروع بهبودی لازم است
آیا فیزیوتراپی برای ضایعه نخاعی دردناک است؟
فیزیوتراپی معمولاً دردناک نیست، اما ممکن است در برخی تمرینات کششی یا تقویتی، احساس ناراحتی مختصری وجود داشته باشد که معمولاً قابل‌تحمل است. فیزیوتراپیست‌ها برنامه درمانی را طوری تنظیم می‌کنند که بیمار دچار درد شدید نشود و روند درمان با آرامش و ایمنی پیش رود.
چه زمانی باید فیزیوتراپی را شروع کرد؟
شروع فیزیوتراپی باید هرچه زودتر پس از تثبیت وضعیت پزشکی بیمار انجام شود، معمولاً از هفته ششم تا دوازدهم پس از ضایعه نخاعی تمرکز بر حرکات غیرفعال و پیشگیری از خشکی مفاصل و کوتاهی عضلات است. شروع زودهنگام به کاهش عوارض و تسریع روند بهبودی کمک می‌کند.
آیا فیزیوتراپی می‌تواند توان حرکتی را به طور کامل بازگرداند؟
توانایی بازگرداندن کامل حرکت به‌شدت و محل ضایعه نخاعی بستگی دارد. در برخی موارد با فیزیوتراپی پیشرفته و تمرینات مکرر، ممکن است عملکرد حرکتی تا حد قابل‌توجهی بهبود یابد، اما در ضایعات شدید و کامل، بازگشت کامل حرکت ممکن است محدود باشد. فیزیوتراپی به بهبود کیفیت زندگی و افزایش استقلال بیمار کمک شایانی می‌کند.
چه تمریناتی در فیزیوتراپی ضایعه نخاعی مؤثرند؟
ورزش‌درمانی یعنی انجام تمرینات کششی و دامنه حرکتی برای جلوگیری از خشکی مفاصل، تمرینات تقویتی برای افزایش قدرت عضلات، تمرینات تعادلی و استقامتی برای بهبود ثبات و تحمل وزن، و تمرینات تنفسی برای بیماران با ضایعات گردنی از جمله تمرینات مؤثر هستند. همچنین استفاده از تحریک الکتریکی عضلات و روش‌های نوین نوروپلاستیسیتی در برنامه درمانی کاربرد دارد.
منبع:
