درمان زانو ضربدری (ژنووالگوم-genu valgum)، معضلی است که ممکن است افرادی از همه جنسیت‌ها و سنین را در بر‌گیرد. این مشکل نه تنها بر جسم افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه به اعتمادبه‌نفس آن‌ها نیز آسیب می‌زند. اگرچه این مشکل به نظر غیرقابل حل است، اما خوشبختانه با رویکردهای درمانی، به وسیله‌ی جراحی یا بدون آن، امکان رفع این معضل وجود دارد. این مقاله به معرفی و درمان مشکل زانوی ضربدری می‌پردازیم. اگر شما یا اطرافیانتان هم با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کنید و قصد دارید یک راه‌حل مناسب برای آن پیدا کنید، پس تا پایان این بخش با ما همراه شوید.
زانو ضربدری یا زانو ایکس چیست؟
زانوی ضربدری، یک نوع اختلال جسمی است که زانوها را به سمت داخل چرخانده و از حالت طبیعی خود منحرف می‌کند. در این وضعیت، زانوها نزدیک یکدیگر قرار می‌گیرند و مچ پا دور از هم میشود. این مشکل بیشتر در کودکان به ویژه در سنین کمتر از 3 سال دیده شده و تا سن 7 سالگی به طور طبیعی رفع شده و ازبین می‌رود. با این‌حال، در برخی مواقع، مشکل زانو تشدید میشود و نیاز به مداخله تخصصی و درمان زانوی ضرب دری دارد. زیرا نزدیکی زانوها به‌هم در این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد درد و آسیب‌های جدی در طولانی‌مدت شود.
5 راه تشخیص و نحوه ارزیابی زانوی ضربدری
اختلال زانوی ضربدری از مشکلات جسمی متداول است که معمولاً توسط علائم مشخص و تاریخچه پزشکی بیمار قابل تشخیص است. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، معمولاً در هنگام ایستادن با نزدیک‌کردن پاهای خود به یکدیگر، تغییر در وضعیت زانوها مشاهده می‌کنند.
نحوه ارزیابی زانوی ضربدری
یک دکتر ارتوپدی، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی بیمار را مورد نظر قرار می‌دهد و وضعیت سلامتی فرد را بررسی می‌کند. او همچنین به معاینه پاها و نحوه راه رفتن بیمار می‌پردازد. برای دقیق‌تر شدن تشخیص، از عکس‌های X-ray در حالت ایستاده یا تصاویر EOS استفاده میشود. این عکس‌ها نمایی از پا، از باسن تا مچ را نشان می‌دهد و به دکتر در معین کردن دقیق مکان و جهت مشکل کمک می‌کند.
- معاینه فیزیکی:
معاینه فیزیکی یکی از مراحل مهم در تشخیص و درمان زانوی ضربدری است. در این مرحله، پزشک یا متخصص ارتوپدی با دقت به معاینه زانوی بیمار می‌پردازد. این معاینه شامل اندازه‌گیری زانو، بررسی زاویه فرم زانو و اندازه‌گیری فاصله میان زانوها میشود. پزشک ممکن است بیمار را به انجام حرکات مختلف تشویق کند تا بررسی کند که زانو قادر به حرکت در زوایا و مسیرهای مختلف است یا خیر.
- بررسی تاریخچه بیماری فرد:
بررسی تاریخچه بیماری در فرآیند تشخیص زانوی ضربدری نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. پزشک معمولاً از بیمار سوالاتی در مورد علائم و نشانه‌هایی که تجربه می‌کند، می‌پرسد. این سوالات ممکن است شامل شدت درد، مدت زمان ایجاد علائم، عوامل تحریک‌کننده (مانند ورزش یا فعالیت‌های خاص) و تغییرات در وضعیت زانو باشد.
- نمونه‌برداری:
در مواردی که نیاز به تشخیص دقیق‌تر علائم و درمان زانوی ضرب دری و وضعیت مفصل زانو باشد، پزشک ممکن است از روش نمونه‌برداری از مایع مفصلی زانو استفاده کند. این فرآیند به عنوان “آرتروسنتز” نیز شناخته میشود. در طی این فرآیند، پزشک با استفاده از سوزن، مایع مفصلی زانو را جمع‌آوری می‌کند. سپس نمونه‌ای از این مایع به آزمایشگاه فرستاده میشود تا از نظر التهاب، تغییر حالت مفصل و وضعیت ضربدری آن بررسی شود.
- تصویربرداری:
آزمایش‌های تصویربرداری از جمله ایکس-رنگ و سونوگرافی ابزارهای مهم در تشخیص زانوی ضربدری هستند. ایکس-رنگ امکان مشاهده تصاویر ساختار داخلی زانو را فراهم می‌کند و به پزشک اجازه می‌دهد تا تغییرات در استخوان‌ها و غضروف‌های زانو را ارزیابی کند. به‌علاوه، سونوگرافی نیز از امواج صوتی برای تولید تصاویر آناتومی زانو استفاده کرده که می‌تواند به بررسی مسائل سطحی و حالت ضدبدری شدن زانو کمک کند.
- آزمایش خون:
آزمایش‌های خون از ابزارهای مهم در تشخیص و درمان زانوی ضربدری محسوب میشود. یکی از آزمایش‌های معمولی در این زمینه آزمایش آنتی بادی است که برای تشخیص و ارزیابی التهابات ناشی از ضدبدری شدن زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آزمایش می‌تواند نشان دهد آیا بیمار در حالت التهابی قرار دارد و میزان التهاب چقدر است.
چه عواملی باعث ایجاد زانوی ضربدری میشود؟
زانوی ضربدری به‌عنوان یک اختلال جسمی ممکن است به عوامل گوناگونی برگردد. برخی از عوامل و علل اصلی که ممکن است به ایجاد زانوی ضربدری منجر شوند عبارتند از:
- ژنتیک:
گاهی‌اوقات برخی از اختلالات ساختاری ژنتیکی می‌توانند به افزایش احتمال ابتلا به زانوی ضربدی منجر شوند.
- عوامل محیطی:
عوامل محیطی مانند استفاده از صندلی‌های بلند و غیراستاندارد و عدم توجه به شیوه راه‌رفتن می‌توانند به شکل مستقیم یا غیر مستقیم باعث ایجاد این عارضه شوند.
- ضعف‌های عضلانی:
وجود ضعف عضلانی اطراف زانو می‌تواند باعث ناتوانی در حفظ استحکام زانو شود. درنتیجه، باعث ایجاد زانوی ضربدری خواهد شد.
- رشد سریع در کودکان:
در دوران رشد به خصوص در سنین کودکی و نوجوانی، بروز این اختلال شایع‌تر بوده و بیشتر دیده میشود.
- کمبود برخی مواد غذایی:
کمبود موادی مانند ویتامین D و کلسیم می‌توانند باعث ضعف استخوان‌ها شده و به عبارتی آسیب‌پذیر‌شدن زانوها منجر شود.
روش های درمان زانوی ضربدری پا
زانوی ضربدری به شدت وابسته به نوع و شدت اختلال و نیازهای فردی بیمار است. در ادامه، در مورد روش‌های مختلف درمان زانوی ضربدری (زانو ایکس) توضیحاتی ارائه خواهیم داد:
انجام حرکات ورزشی:
مطالعات نشان می‌دهد که انجام برخی تمرینات و حرکات ورزشی اصلاحی می‌تواند به تقویت عضلات پا و درمان زانوی ضربدری کمک کند. این تمرینات و ورزش‌ها باید زیر نظر و راهنمایی پزشک ارتوپد و فیزیوتراپیست انجام شده و باتوجه‌به شرایط فرد بیمار و نوع عارضه او، طراحی و سفارش داده شود. برخی از ورزش های زانو ضربدری در ادامه قرار داده شده است: (تمامی تمرینات گفته شده تنها جهت آشنایی شما با حرمات درمان زانو ایکس یا ضربدری است. تنها با مشورت فیزیوتراپیست خود اقدام به انجام تمرین‌ها کنید.)
1. اسکوات‌ها (Squats):
- ایستاده و پاها به عرض شانه‌ها باز باشند.
- بازوها را به جلو بکشید و با خم کردن زانوها به آرامی پایین بنشینید، انگار که می‌خواهید روی صندلی بنشینید.
- مطمئن شوید که زانوها از نوک پاها جلوتر نروند.
- به موقعیت ایستاده برگردید و تمرین را تکرار کنید.
2. تقویت کننده‌های عضله چهارسر ران (Quadriceps Strengthening):
- روی زمین دراز بکشید و یکی از پاها را صاف نگه دارید.
- عضله چهارسر ران را سفت کنید و پای خود را از زمین بلند کنید.
- به مدت چند ثانیه در هوا نگه دارید و سپس آرام پای خود را پایین بیاورید.
3. تمرینات استپ آپ (Step-Ups):
- جلوی یک پله یا جعبه ایستاده و یک پا را روی آن قرار دهید.
- از پای که روی پله قرار دارد برای بلند کردن بدن خود استفاده کنید و به آرامی پای دیگر را به بالای پله بیاورید.
- پا را به حالت اولیه برگردانید و تمرین را برای پاهای دیگر تکرار کنید. (در نمونه تصویری پای دوم نیز به صورت جمع بالا می اید. اما شما باید طبق نظر پزشک تمرینات را انجام دهید.)
4. کراس‌اور سایدها (Side Leg Crossovers):
- روی زمین دراز بکشید و پاهای خود را صاف و در کنار هم نگه دارید.
- یک پا را بلند کنید و آرام آن را از بالای پای دیگر عبور دهید و به سمت زمین ساییده کنید.
- برای تعادل، می‌توانید دستان خود را باز کرده و در کنار بدن قرار دهید.
- پا را به حالت اولیه برگردانید و تمرین را برای پای دیگر تکرار کنید.
کاهش وزن:
افزایش وزن می‌تواند عواملی باشد که به ایجاد اختلال در زانوها منجر شود. این اضافه وزن با ایجاد فشار اضافی بر زانوها، می‌تواند این اختلال را تشدید کند. بنابراین، کاهش وزن از مهم‌ترین مراحل در درمان زانوی ضربدری است. با کنترل و کاهش وزن به وزن ایده‌آل، فشار زیاد بر زانوها کاهش می‌یابد.
فیزیوتراپی و آب درمانی:
آب درمانی یک روش درمانی مؤثر است که حرکات اصلاحی فیزیوتراپی در آب انجام میشود. این روش به‌ویژه برای افرادی که به عارضه‌های مفصلی و زانوهای ضربدری دچارند، بسیار مناسب است. به عبارت دیگر، آب درمانی یک انتخاب عالی برای بهبود وضعیت زانو و کاهش درد مفاصلی محسوب میشود. اگر قصد دارید زانو پرانتزی خود را با آب درمانی بهبود بخشید، حتماً “آب درمانی زانو پرانتزی” را مطالعه کنید. برای آشنایی با روش فیزیوتراپی، فیزیوتراپی زانو ضربدری را مشاهده کنید.
درمان دارویی:
در مواردی که بیمار دارای بیماری‌های زمینه‌ای باشد، می‌تواند عوارض زانوی ضربدری را تشدید کند. به‌همین‌دلیل درمان دارویی به عنوان یک جزء مهم از برنامه‌درمانی درنظر گرفته میشود. این درمان‌ها معمولاً شامل مصرف داروها و مکمل‌های معین هستند که به کنترل التهاب‌ها، درد، یا کاهش عوارض زمینه‌ای مشکل کمک می‌کنند.
جمع بندی برای آنچه برای زانو ایکس خواندیم:
درمان زانوی ضربدری، یک مسیر درمانی است که به صبر، تعهد و همکاری بیمار و پزشک نیاز دارد. این درمان نه‌تنها به کاهش درد و اختلالات حرکتی کمک می‌کند، بلکه باعث بازگشت به فعالیت‌های روزمره و ورزش میشود. باتوجه‌به روش‌های چندگانه درمانی که از فیزیوتراپی گرفته تا درمان‌های دارویی و در صورت لزوم جراحی، هر بیمار می‌تواند به نتایج بهتری دست یابد. اما مهم‌تر از همه، توجه به سلامتی جسمی و روحی، مشارکت فعال در برنامه درمانی و پیگیری منظم نقش بسیار اساسی در پیشرفت و بهبودی بیمار دارد. در مقاله بعدی همراه کلینیک اترس باشید تا در مورد درمان پارگی رباط زانو بدون عمل جراحی بیشتر بدانیم.
